Aile, bir sistem olarak ele alındığında, üyeler arasındaki ilişkiler ve etkileşimler birbirine bağlıdır ve bir üyede meydana gelen değişiklikler tüm sistemi etkiler. Bu bağlamda, ailede madde bağımlısı bir bireyin, özellikle bir ergenin, olması aile sistemini derinden etkiler ve karmaşık sorunlara yol açar. Ailede madde bağımlısı bir ergen olduğunda, sosyal hizmet müdahaleleri büyük önem taşır.
Aile, her türlü sağlık sorununun tedavisinde olduğu gibi madde bağımlılığı tedavisinde de önemli bir rol oynar. Aile çalışmaları pek çok tedavi yaklaşımının önemli bir parçası haline gelmiştir; ancak madde bağımlılığı tedavisinde odak noktasının sadece bireyden ziyade bütün aileyi kapsayacak şekilde genişletilmesi çalışmaları hala devam etmektedir. Ailenin çeşitli geniş kategorileri bulunur ve en geniş tanımı ile aile, bireyin en yakın duygusal bağlar kurduğu insanlar topluluğu olarak tanımlanabilir.
Madde bağımlılığı olan bireylerin aileleri bu süreçten farklı boyutlarda ve alanlarda etkilenirler. Aile fertlerinden biri madde kullandığında, bunun aile üzerindeki etkisi ailenin yapısına paralel olarak farklılık gösterebilir. İşte bu kapsamda aileye yaklaşım ve müdahaleyi sosyal hizmet bağlamında değerlendirelim:
- TEK BAŞINA VEYA EŞ (PARTNER) İLE YAŞAYAN YETİŞKİN
Madde bağımlısı kişi, madde temini için gereken parayı çoğunlukla madde kullanmayan partnerden temin eder. Bu durum partner üzerinde ciddi bir ekonomik yük oluşturur.
Psikolojik Sonuçlar:
– İnkar ve Koruma: Partner, bağımlılığı inkar edebilir veya bağımlı kişiyi koruma eğiliminde olabilir.
– Kronik Sinir ve Stres: Partner, sürekli sinir ve stres altında olabilir.
– Anksiyete ve Umutsuzluk: Bağımlılık durumu, partnerde yoğun anksiyete ve umutsuzluk duyguları yaratabilir.
– Sağlık İhmali: Partner, kendi sağlık ihtiyaçlarını ihmal edebilir.
– Utanç ve Damgalanma:Bağımlılıkla ilgili utanç ve sosyal damgalanma hissi yaşayabilir.
– Yalnızlık: Partner, sosyal destek eksikliği nedeniyle yalnızlık hissedebilir.
- BAĞIMLI BİR EŞ (PARTNER) VE ÇOCUKLARLA YAŞAYAN YETİŞKİN
Çocuklar Üzerindeki Etkiler:
Çocuklarda bozulmuş öğrenme kapasitesi ve madde kullanımına yatkınlık görülebilir. Yüksek boşanma oranları, şiddet ve ilişkide kontrol ihtiyacı gibi uyum sorunları yaşanabilir. Depresyon, anksiyete ve düşük öz-saygı gibi duygusal sorunlar gelişebilir. Hamilelik döneminde alkol kullanan kadınların çocukları bu riskle karşı karşıya kalabilir. Çocuklar, ebeveynlerinin bağımlılığı konusunda kendilerini suçlu hissedebilirler. Yaşça büyük çocuklar, küçük kardeşlerine bakmak gibi yetişkin sorumlulukları almak zorunda kalabilirler.
- KARMA AİLE (ÜVEY AİLE)
Karmaşık Aile Dinamikleri:
Madde bağımlılığı, üvey aile mensubunun entegrasyonunu ve ailenin genel dengesini bozabilir. Ebeveynler arasında otorite tartışmaları yaşanabilir. Cinsel ve fiziksel istismar riski artabilir. Çocuklarda öz-saygı sorunları gelişebilir. Üvey ebeveynlerin madde kullanımı, otoritelerini zayıflatır ve bağların kurulmasını engeller. İki ayrı evde yaşayan çocuklar için sınırlar ve roller muğlak hale gelebilir.
- YAŞLI HASTANIN YETİŞKİN ÇOCUKLARI
Roller ve Sorumluluklar:
– Rol Değişimi: Yetişkin çocuklar, ebeveyn gibi davranmak ve onlara bakmak zorunda kalabilirler.
– Maddi Yardım: Yetişkin çocuklar, maddi yardımı keserek ebeveyn üzerinde baskı oluşturabilirler.
– İlişki Kesilmesi: Bazı yetişkin çocuklar, ebeveynlerinin kötüleşen durumunu görmemek için ilişkiyi kesebilirler, bu da ebeveynin yalnızlığını artırarak bağımlılığı kötüleştirebilir.
SOSYAL HİZMET MÜDAHALELERİ
- Aile Terapisi:
– Aile üyeleri arasındaki iletişimi ve işlevselliği artırmayı hedefler.
– Bağımlılık sorunlarının aile üzerindeki etkilerini ele alır ve çözüm yolları geliştirir.
- Psikososyal Destek
– Aile üyelerine psikososyal destek sağlar.
– Bağımlılıkla başa çıkma stratejileri ve destek mekanizmaları hakkında eğitim verir.
- Kriz Müdahalesi:
– Ailelerin kriz durumlarında desteklenmesini sağlar.
– Acil müdahale planları oluşturur ve gerekli profesyonel ekiplerin devreye girmesini sağlar.
- Destek Gruplar
– bağımlı bireylerin ailelerine duygusal destek sağlar.
– Aileler, benzer durumları yaşayan diğer ailelerle deneyimlerini paylaşabilirler.
- Eğitim ve Bilgilendirme:
– Aile üyelerine bağımlılığın doğası, belirtileri ve etkileri hakkında bilgi verir.
– Sağlıklı başa çıkma mekanizmalarını öğretir.
Madde bağımlılığı olan bir bireyin bulunduğu ailelere yönelik sosyal hizmet müdahaleleri, aile sisteminin dengelenmesine, iletişim ve işlevselliğin yeniden sağlanmasına yardımcı olabilir. Bu süreç, profesyonel destek ve rehberlik gerektirir ve ailelerin uzun vadede bağımlılıkla başa çıkma ve iyileşme süreçlerine katkıda bulunur.
