Mevsimlik tarım işçileri mart ayından bu yana yine yollara düştü. Ekmeğinin peşinden giden işçilerin; tarım ürünlerinin ekiminden hasadına kadar uğraşları, neredeyse her üründe emekleri olacak. Mart ayıyla birlikte şeker pancarı ekimiyle başlayan yolculuk; fındık bitene kadar hızla devam edecek. Manisa’da kiraz, Adana ovalarında pamuk, Nevşehir’de şeker pancarı, Ordu’da fındık toplayan işçiler; yine patatesten baklagillere, meyveden narenciyeye kadar pek çok ürünün hasadı için de yollarda olacak.
3 milyon kişiye yakın olduğu tahmin edilen mevsimlik tarım işçileri, önceki yıllara göre giderek azalıyor; tarımda çalışmayı bırakıyor. Çalışma koşullarındaki iyileşmelerin çok yavaş olduğu mevsimlik tarım işçilerinin yerini ise Suriyeli tarım işçileri dolduruyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, mevsimlik kadın işçilerin günlük ücretleri 70 liraya, erkek işçi ücretleri de 85 lira seviyesine geliyor. Bazı ürünlerin hasadında ise işçiye kilo başı ödeme yapılabiliyor.
Kayıt dışındalar
Her mevsim çeşitli ekim ve hasat zamanlarında bir bölgeden başka bölgeye taşınan işçiler, üretimin her alanında olsalar da ne yazık ki kayıtları yok. Türkiye’nin ihracatında payı olan şirketlerde günlük de olsa sigortaları yapılan işçiler, genel olarak kayıt dışının çok yoğun olduğu bir çalışma düzenine sahip.
Tarım Yazarı Ali Ekber Yıldırım, küçükten büyüğe işletmelerde ve aile tarım alanlarında sigortalama oranının çok düşük olduğunu söyledi. Yıldırım, “İşçi başı olarak bilinen ‘çavuş’ dayı’ topladığı işçileri bir hafta bir yere, bir hafta bir yere götürüyor. Bu arada sigortayı kim yapacak. Belki devletin bunu bir şekilde teşvik edecek mekanizmaları hayata geçirip, denetlemesi lazım. Günlük sigortalama mutlaka yapılıyordur ama oranı çok düşük kalır” dedi.
Çözüm de mevsimlik!
Her ne kadar örnek projeler yapılsa da, mevsimlik tarım işçileri barınma, ulaşım, sağlık ve eğitim gibi ihtiyaçlarında hala çok yetersiz şartlarda çalışıyor. “Mevsimlik işçilerin çalışma şartları da mevsimlik gündeme geliyor” diyen Yıldırım, bu dönem geçince çözüm önerilerinin ya hayata geçmekte geciktiğini ya da hiç geçemediğine dikkat çekti.
Uludağ Yaş Meyve Sebze İhracatçılar Birliği Başkan Yardımcısı Senih Yazgan da, üreticinin girdi maliyetlerinin çok yüksek olduğunu, bu anlamda artık işçi ücretinin de ağır bir maliyet olarak geldiğini söyledi. Yazgan, “İşçilerin çalışma şartlarının iyileştirilmesi gerektiği koşulsuz bir gerçek. Ancak üreticinin bunu zaten tek başına yapması mümkün değil. Mesela büyükşehirlerin il sınırları içinde kalan bir yığın tarımsal üretim alanı var; belediyeler, konaklamalar ve ulaşım imkanlarını sağlayabilir. O zaman daha küçük rakamlara mal olabilir” diye konuştu.
‘Tarla yerine lokanta’
Köylerde yaşayan insan sayısının giderek azalması ve yaşlanan nüfus; üretime olumsuz etki ettiği gibi, tarım işçisi sayısını da olumsuz etkiliyor. Ali Ekber Yıldırım, “Yaşayan gençler ise başka bir garantili iş istiyor. Mesela tarlada çalışmak yerine bir otelde, bir lokantada garson olmayı tercih ediyorlar” dedi. Türkiye Ziraatçılar Derneği (TZD) Başkanı Hüseyin Demirtaş ise, “Modern üretim tesisi denilerek büyük işletmelere sağlanan destek, küçük ve orta ölçekli çiftçiyi, aileleri kurtarmıyor. Köyde yardım edecek çoluk çocuk da kalmayınca mevsimlik işçilere ihtiyaç oluyor. Ama aynı kısır döngü içinde mevsimlik işçi sayısı da azalıyor” diye konuştu.
İşçi azalıyor, makine artıyor
Tarımda sadece işçilerin sorunları değil, işçi sorunu da giderek büyüyor. Tarım uzmanları son yıllara kadar Güneydoğu bölgesinden Ege’ye doğru yoğun bir işçi göçü yaşandığını ancak bu işçi akınının çok azaldığını belirtiyor. Yanı sıra tarımda makineleşme de artıyor. Ancak Türkiye’nin coğrafi yapısı açısından tamamen makineleşme çok zor.
Azalan mevsimlik işçilerin yerine ise her bölge kendi içinde bir çözüm geliştirmiş. Buna göre, İzmir’de, Manisa’da kiraz hasadına Kütahya’dan işçi geliyor. Meyve hasadında Suriyeli mevsimlik tarım işçilerine yer verilmediğini belirten Ali Ekber Yıldırım, “Suriyelilerin meyve konusunda deneyimli olmadığı düşünülüyor. Ama diğer yandan ‘Suriyeliler olmasa işçi bulamayacağız’ diyen de pek çok üretici var. Mesela Güneydoğu’da ise pamuk toplama zaten büyük oranda makineye geçti. Yine Şanlıurfa pamuk toplama makinelerinin en çok kullanıldığı yer. Ege’de bu alanlar tamamen makine oluyor” dedi.
